W roku szkolnym 2018/2019 w Polskich szkołach uczyło się w sumie ponad 4 milionydzieci i młodzieży do 18 roku życia. Z tego najwięcej, ponieważ ponad 2 miliony uczniów uczęszczało do szkół podstawowych (Główny Urząd Statystyczny). Dzieci i młodzież w Polsce uczy się w sumie w ponad 30 tysiącach szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.

Tak liczne grono dzieci i młodzieży każdego dnia spędza w szkole znaczną część swojego dnia. Życie szkolne ma wpływ również na czas pozaszkolny uczniów, zarówno w zakresie czasu spędzanego na odrabianiu zadań domowych i zajęciach dodatkowych, w jakich uczestniczą uczniowie oraz poprzez kontakty społeczne między uczniami. Przemoc tak samo, jak i inne aspekty funkcjonowania szkoły, mają wpływ na życie zarówno szkolne jak i pozaszkolne uczniów.

Z badań przeprowadzanych w 2011 roku w ramach programu społecznego „Szkoła bez przemocy” wynika, że polskie szkoły są bardzo zróżnicowane pod względem występowania w nich przemocy. Ponad jedna piąta badanych szkół ma bardzo duże problemy z przemocą. Z drugiej strony w takiej samej liczbie szkół przemoc ma charakter bardzo minimalny. Problem ten w największym stopniu dotyczy uczniów szkół podstawowych. Sytuacja w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych wygląda zdecydowanie lepiej. Zauważa się tam mniejszy odsetek zachowań związanych z przemocą.

Można powiedzieć, że zróżnicowany poziom bezpieczeństwa w polskich szkołach potwierdzają opinie uczniów. Aż 63% z nich uważa, że w szkole do której uczęszczają nie ma większych problemów z przemocą, jednak 27% uczniów uważa przemoc za jeden z głównych problemów swojej szkoły. Odsetek ten zdecydowanie wzrasta (aż do 62%) wśród uczniów uczęszczających do szkół podstawowych, co potwierdza wynika wskazujące znaczną skalę zjawiska przemocy na tym szczeblu edukacji (Szkoła bez przemocy, 2011)

Uczniowie doznają w szkole przemocy nie tylko ze strony rówieśników, ale również ze strony nauczycieli. Dwadzieścia procent uczniów doświadczyło upokorzenia ze strony nauczyciela. Podobny odsetek młodych ludzi sygnalizuje, że nauczyciel używał pod ich adresem obraźliwych słów, 14% uczniów było przez nauczyciela straszonych, a 5% uczniów doświadczyło ze strony nauczyciela przemocy fizycznej. W odróżnieniu od przemocy rówieśniczej, więcej przypadków przemocy ze strony nauczyciela ma miejsce w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych niż w podstawowych (Giza-Poleszczuk, Baczko-Dombi, Komendant-Brodowska, 2011).

Specyficznym rodzajem szkolnej przemocy jest dręczenie szkolne. Polega ono na długotrwałym znęcaniu się osoby lub grupy osób nad konkretną osobą. W prawie połowie zbadanych szkół, zidentyfikowano przynajmniej jedną lub dwie ofiary dręczenia w badanych klasach. Prawdopodobne jest, że ofiarami systematycznego dręczenia pada w polskich szkołach 9% uczniów. Podobnie jak w przypadku pojedynczych form przemocy, również w sytuacji dręczenia występuje spore zróżnicowanie między szkołami. Dręczenie szkolne jest jednak mocno powiązane z przypadkami przemocy. Oznacza to, że w szkołach, gdzie występuje duży odsetek przemocy można zaobserwować również wiele sytuacji dręczenia (Giza – Poleszczuk i in., 2011).

Podobne problemy z przemocą w środowisku szkolnym występują w szkołach na całym świecie. Badania przeprowadzone w 2006 roku w Nowej Zelandii wskazują na wysoki odsetek osób doświadczających w przemocy w tamtejszych szkołach: 49% młodych ludzi doświadczyło fizycznej przemocy, 70% różnych form przemocy emocjonalnej, a 3% zostało wykorzystanych seksualnie (Sullivan, 2000). Podobnie wyniki przyniosło międzynarodowe badanie przemocy w szkołach z zastosowaniem kwestionariusza Skala Alienacji i Traumy Ucznia. Wyniki tych badań przeprowadzonych w 10 krajach wskazują, że 7% chłopców i 1,3% dziewcząt doświadczyło klinicznych symptomów Zespołu Stresu Pourazowego (PTSD), a prawie 10% młodych ludzi znalazło się w grupie ryzyka (Hyman i in., 2003).

Skala zjawiska przemocy w szkołach w Polsce i na świecie prawdopodobnie jest na tym samym poziomie. Odsetek dzieci, które doznają systematycznego dręczenia wynosi około 9%. Uczniowie doświadczają przemocy zarówno fizycznej, jak i psychicznej oraz seksualnej ze strony swoich rówieśników i nauczycieli. Występuje jednak znaczne zróżnicowania pod względem płci, osoby będącej sprawcą przemocy oraz jej formy, a także pewne zróżnicowanie występowanie przemocy między konkretnymi szkołami na tym samym lub różnym szczeblu edukacji.

O autorze